Wydrukuj tę stronę

Stąporków

Stąporków jest młodym miastem ale jednocześnie ma bogate, sięgające odległych czasów przemysłowe tradycje. Nie będzie przesadą w stwierdzeniu, że swój początek zawdzięcza Stąporków żelazu. Jego zaczątkiem była bowiem jedna z licznych na tym, należącym przez kilka wieków do Odrowążów obszarze kuźnica wodna o nazwie Stąpor. Kuźnicami wodnymi nazywano zespoły warsztatów, w których wytapiano z miejscowej rudy żelazo i najczęściej produkowano z niego gotowe wyroby. Wyposażenie kuźnicy stanowił prymitywny piec do wytopu żelaza na gotowe wyroby, miechy do podtrzymywania ognia i urządzenie do kruszenia rudy. Źródłem energii była spiętrzona woda, do wytopu i kucia żelaza używano węgla drzewnego pozyskiwanego w okolicznych rozległych lasach. Według źródeł historycznych już w roku 1577 w miejscu obecnego Stąporkowa była kuźnica wodna. Musiała powstać wcześniej ale na ten temat brak wiarygodnej informacji. Częścią kuźnicy było urządzenie do kruszenia rudy zwane stąporem a ludzi je obsługujących zdrobniale nazywano stąporkami. Nazwa ta przeszła na kuźnicę, która już w roku1662 jest wymieniana jako Stąporków. W niej też trzeba dopatrywać się pochodzenia nazwy obecnego miasta. Istnienie kuźnicy pierwotnie nie oznaczało jeszcze, że była tam wieś, gdyż początkowo mieszkali przy niej obsługujący ją ludzie wraz z rodzinami.

 

Pomyślny rozwój przemysłu w Stąporkowie i okolicy przerwany został w roku 1655, kiedy zniszczyli go całkowicie Szwedzi obawiający się konkurencji dla własnego hutnictwa. Od tej pory, przez ponad 83 lata brak jest jakichkolwiek informacji o istnieniu w Stąporkowie i okolicy przemysłu i związanego z nim górnictwa. Lepsze czasy nastały dla Stąporkowa od około połowy XVIII wieku, kiedy Stąporków wraz z całą okolicą stał się własnością Małachowskich. Wybitny przedstawiciel tej rodziny, Kanclerz Wielki Koronny Jan Małachowski włączył Stąporków do swych rozległych dóbr o nazwie ”Końskie Wielkie”, dzieląc je na części zwane „kluczami” i Stąporków znalazł się w uprzemysłowionym kluczu huciskim.

 

W 1738 r. Kanclerz wybudował w Stąporkowie wielki piec do topienia żelaza, sprowadzając do zarządzania nim mistrza wielkopiecowego z Saksonii. Wzmocniło to znaczenie Stąporkowa, który stał się głównym centrum kompleksu przemysłowego składającego się z wielkiego pieca oraz fryszerek i innych zakładów, położonych nad rzeką Czarną Konecką. Zasługą Jana Małachowskiego było postawienie zakładów na wysokim poziomie technicznym o czym świadczą dawne opinie. Jesienią 1781 roku zwiedzili Stąporków dwaj Prusacy, Reden i Stein, prowadzący na zlecenie swego króla wywiad gospodarczy. W szczegółowym raporcie opisali wielki piec i pobliskie fryszerki, ich wydajność, urządzenia, zarobki itp. Wysoki poziom stąporkowskiego pieca i metody wydobywania rudy tak zaimponowały Prusakom, że rozważali możliwość ściągnięcia fachowców ze Stąporkowa na pruski wtedy Śląsk. Od nazwy dóbr do których należał Stąporków wytapiane tam żelazo, które szybko zyskało sobie uznanie nabywców nazwano „koneckim”.

 

Na dużą skalę rozwinęło się też gwoździarstwo, czyli chałupniczy wyrób gwoździ z miejscowego żelaza. Zajęciem tym trudniło się wielu mieszkańców tamtejszych wsi, między innymi stanowiącej dziś część Stąporkowa Koprusy. Utrata niepodległości, okres wojen napoleońskich i upadek kolejnych powstań ujemnie wpływał na dalszy rozwój przemysłu. Ponadto zniesienie w 1864 roku pańszczyzny pozbawiło właścicieli zakładów bezpłatnej robocizny. Pomimo tego Małachowscy, a od roku 1871 nowi właściciele Stąporkowa, Tarnowscy dość dobrze dawali sobie radę wprowadzając ulepszenia techniczne.

 

W roku 1879 hr. Tarnowski wybudował w Stąporkowie drugi wielki piec, instalując maszynę parową. Węgiel drzewny zastąpiono kamiennym, wybudowano też dla zakładów bocznicę kolejową. Zakłady rozrosły się przybierając nazwę Huta Stąporków. W latach 1886-1900 był Stąporków największym prywatnym zakładem hutniczym na terenie byłego Królestwa Polskiego, zatrudniając do 800 robotników. Zakłady produkowały duże ilości grzejników centralnego ogrzewania, rur wodociągowych i kanalizacyjnych i innych odlewów, które wysyłane były w głąb Rosji, w tym na Syberię. Kryzys hutnictwa z końca XIX wieku i początków XX wieku dotknął hutę w Stąporkowie ale nie doprowadził do jej likwidacji. Tamtejsze zakłady dzierżawione, wchodzące w skład różnych spółek czynne były z przerwami powodowanymi kryzysem gospodarczym w okresie międzywojennym. Ostatecznie huta zlikwidowana została w roku 1938. Część jej budynków została zniszczona w czasie ostatniej wojny a pozostałe rozebrano po roku1945. Po wielkim piecu pozostało miejsce, gdzie stały niegdyś piece do prażenia rudy „Prażaki”. Dalszy intensywny rozwój przemysłu Stąporkowa a zwłaszcza odlewnictwa nastąpił po roku 1960. Nigdy też większej roli w historii tej miejscowości nie odgrywało rolnictwo. Słusznie też, kiedy w dniu 1.I.1967 otrzymał Stąporków prawa miejskie, w jego herbie umieszczono wizerunki nawiązujące do przemysłowej przeszłości.

Dodatkowe informacje